Birthday Boy

Masarap ang kain ng mag-asawang Dela Cruz, mga magulang ni Junjun na kaibigan ko. Sarap na sarap sila sa handa kong kaldereta sa aking ika-pitong kaarawan. Masarap daw magluto si nanay. Huwag lang sana nilang hanapin si Junjun na iniwan nila sa amin kaninang umaga.

*If you like this flash fiction, please subscribe. Thank you! :)*

Si Gabat at si Cuja

Ang Aming mga Alagang Aso

Kahit kailan hindi kami nagkaroon ng alagang aso at pusa na may lahi. Dahil wala naman kaming perang pambili, gano’n din sa pagkain nila. Wala rin kaming pampa-groom. Kaya naman ordinaryong aso at pusa lamang ang aming inaalagaan mula pa noong magka-isip ako. Aspin lang lahat. Marami na kaming mga naging alagang aso at pusa, pero sina Gabat at Cuja ang mas tumatak sa akin.

Si Gabat, ang Aso ni Nanay

Si Gabat, ang aso ni Nanay. Kulay brown, may kakapalan ang hibla ng kaniyang mga balahibo. Walang espesyal sa kaniya, ordinaryong aso lamang. Di ko alam kung ilang taon na siya sa amin. Pero ayon kay Nanay, higit pitong na taon na siya.

Galing si Gabat sa Ate kong pangalawa sa panganay na nakatira sa Santiago, Gerona, Tarlac. Hindi naman talaga nila pag-aari si Gabat. Napadpad lamang daw siya sa kanilang bakuran at ilang araw na nilang pinapakain. Walang naghanap kaya tuluyan nang kinupkop.

Sa mga panahon na iyon, iisa na lang ang aso namin, si Whitie (kulay puti kaya pinangalanang Whitie, ang pinakamatagal naming naging aso, namatay lang dahil sa katandaan). Hiningi si Gabat ni Nanay para raw may kasama ang aming asong si Whitie. Ibinigay naman agad ni Ate. Inuwi siya ng Nanay sa bahay.

Gaya ng nakagawian, bago tuluyang makarating sa bahay, pinaupo siya sa lupa kung saan nakatanim ang puno ng malunggay na nasa likuran ng bahay. Doon, sinabi ng Nanay ko, “Dito ka iihi at tatae.” Paulit-ulit.

Matagal na naming kinagawian ito sa lahat ng alaga namin na ipinapasok sa loob ng bahay. Para daw hindi sa loob tumae o umihi. Isang ritwal na minana pa ng aking mga magulang sa kanilang mga magulang, at sinong nakakaalam kung kanino ito nag-umpisa? Pasa-pasang kultura at tradisyon, mahirap nang alisin sa aming sistema. Hindi ko na rin sigurado kung gano’n ba talaga ang orihinal na ritwal o nahaluan na ng mga pinagpasahan. Maaari ding ibang-iba na ang ginagawa namin sa orihinal na ritwal.

Pinangalanan siya ni Nanay ng “Gabat,” salitang Ilokano na ang ibig sabihin ay “inanod” o “lagalag.” Hindi naianod si Gabat pero dumating siya sa bahay nila Ate. Naglagalag siguro at hindi na niya kayang bumalik sa kaniyang pinanggalingan. Parang bagay na inanod mula sa napakalayong lugar at hindi na kayang bumalik sa pinanggalingan.

Natatawa naman ang kuya ko (ang panggitna sa aming pitong magkakapatid) dahil sa itsura ni Gabat: Napakaliit, nagmumuta, maraming kuto, mukhang sakitin, at mukhang hindi magtatagal. Halos kasyang-kasya lamang siya sa palad ko. Kaya siguro hindi na hinanap pa ng may-ari. Kung mayroon man.

Pinagtiyagaan naming alagaan ni Nanay. Si Nanay ang nagpapakain, naging kaagaw ko pa ng gatas. Ako naman ang nagpapaligo at nangunguto. Araw-araw. Nagtagal naman siya ng ilang araw, linggo, buwan at taon. Hanggang ngayon, aso pa rin namin. Buhay pa hanggang ngayon.

Noong bata pa si Gabat, sinubukan ko siyang turuan ng ilang tricks gaya ng mga napanonood ko sa TV. Sasabihin kong sit down, tapos didiinan ko ang bandang puwetan niya para mapa-upo. Bark, tapos kakahol ako. Apir, tapos kukunin ko ang kanang paa sa harapan niya at ia-apir ko sa kamay ko. Wala siyang natutuhan kahit isa. Hindi pala gano’n kadali magturo ng aso. Taliwas sa iniisip ko. Marahil, kailangan ko pa ang mag-training para makapag-train ng aso. Hinayaan ko na lang. Kinalimutan ang pangarap na magkaroon ng aso na maaari kong ipagmayabang sa mga kaibigan.

Kahit hindi ko naturuan ng tricks na gusto kong matutuhan ni Gabat, natuto pa rin ito ng ilang bagay. Gaya kapag nasa loob ng bahay at sasabihin mong “labas” sabay turo sa labas ng bahay, susunod ito. Pero bago noon, titingin muna sa iyo nang may malamlam na mata na para bang gusto niyang sabihing: Ano na naman ba ang ginawa kong kasalanan? Tapos pipikit-pikit, pagkatapos, yuyuko at maglalakad palabas. Kapag naman narinig niyang may binubugaw kang manok, kambing o baka na pumasok sa bakuran at naninira ng mga pananim na halaman o gulay, hahabulin niya ito, habang kumakahol-kahol at patalon-talon pa.

Libreng pumasok sa kahit saang bahagi ng bahay namin ang mga alagang aso at pusa namin. Noong maliit pa, di maiwasan ni Gabat sa loob ng bahay tumatae at umiihi (gaya ng nagdaang mga alaga). Nakatoka si Tatay rito. Siya ang tagalinis ng mga dumi. Minsan, naaapakan ng Nanay at Tatay dahil mahina na rin ang kanilang paningin gawa ng katandaan. Nagagalit kung minsan ang nanay pero parating sagot ng tatay: “Aso mo ‘yan. Ikaw ang may gusto n’yan.” Pagkatapos niyon, hindi na sila iimik.

Kung nagkakataong nakikita namin ang pag-ihi o pag-tae niya, pinapalo namin ito sa puwet, at bahagyang ingungudngod ang kaniyang nguso sa kaniyang iniwan para hindi na  uulitin. Tapos, dadalhin namin siya sa puno ng malunggay. Uulitin ang ritwal: Dito ka umihi at tumae! Dito ka umihi at tumae!” paulit-ulit hanggang matutong lumabas pag natatae o naiihi.

Matalino ang mga aso, natututo sila sa bawat araw ng kanilang buhay. Hindi ko ngayon masigurado kung dahil ba sa ritwal o ayaw na niyang mapalo at mangudngod sa kaniyang iniiwan kaya lumalabas na sila sa bahay sa tuwing tinatawag ng kalikasan.

Sinanay ko rin si Gabat na may kasamang pusa. Halos kasabayan din kasi niya ang dalawang pusa namin dati. Parehong mga bata. Noong una, nag-aaway-away sila. Pero palagi ko silang pinagdirikit na tatlo. Nakagagalitan pa ako minsan ng Tatay dahil daw ang aso at pusa ay hindi talaga magkaibigan, likas na magkaaway. Mag-aaway at mag-aaway sila kahit anong mangyari.

Hindi ako nakinig, isa ito sa mga bagay na hindi ko pinakikinggan ang aking mga magulang. Masunurin ako kung minsan, pero madalas, matigas ang ulo. Pinagtatabi ko pa rin sila, kung pare-pareho na silang tulog, itatabi ko ang dalawang pusa kay Gabat, kung mapapansin nila ang bawat isa, mag-aaway na naman, hanggang nasanay sila sa presensiya ng isa’t isa. Mali si Tatay. Pero may mga pagkakataon pa ring nag-aaway-away sila dahil sa aso't pusa nga pa rin naman sila. Mali rin ako.
Sa mga pagkakataon na naghaharutan sila, natutuwa ako na manood. Maghahabulan sila at magkakagatan. Iyong karaniwang laro ng mga aso sa kanilang kapwa aso at pusa sa kanilang kapwa pusa. Ang kaibahan, aso at pusa ang naglalaro.  Kapag nag-aaway naman sila, naiinis ako. Naaawa ako kay Gabat kung minsan dahil hindi siya masyadong pumapatol, mas matapang ang pusa. Madalas, iiyak lang si Gabat kapag nag-away sila. May mga pagkakataon kasi na nasosobrahan ni Gabat ang pagkagat sa ulo ng pusa, masasaktan ito at biglang mangangalmot upang dumipensa. Kalaunan, namatay ang isang pusa, nakalimutan ko na kung anong pangalan at kung ano ang ikinamatay. Ang naiwan si Maymay (mey-mey). Suwerte raw ang ganitong pusa, tatlo ang kulay— puti, itim, at kahel.

Noong medyo malaki-laki na si Gabat, namatay na si Whitie. Gaya ng una kong nasabi, namatay siya dahil sa katandaan. Hindi na siya kumakain noon, umalis sa bahay isang araw at natagpuan na lang namin sa bakir na patay na. “Itinapon na niya ang kanyang sarili” sabi ni Tatay. Kinuha siya ni Tatay at inilibing namin sa likod ng bahay. Inalayan ko pa ng bulaklak no’ng di na nila nakikita. Si Gabat naman ngayon ang walang kasamang aso.

Hindi na naghaharutan si Gabat at Maymay nang lumaki sila. Pag magkakasalubong parang wala lang, maglalampasan lang sila, pero hindi mag-aaway. Pero mayroon at mayroon pa ring pagkakataong naaalala nilang aso at pusa nga pala sila at kailangan nilang mag-away. Si Maymay ang madalas humamon ng away. Iiwas lang naman si Gabat pero kapag nasukol, lalaban naman nang patayan.

May mga pagkakataon pa rin na ikinikiskis ni Maymay ang katawan niya sa paa ni Gabat, gaya ng pagkiskis niya sa aming mga paa o sa paa ng mesa o upuan. Minsan hinahayaan lang ni Gabat ito, madalas, umiiwas siya. Takot siguro na biglang sumpungin ang pusa at mangalmot.

Nabuntis si Maymay at nanganak. Ipinamigay ang iba, itinira lang ang isa. Lalaki, kulay puti at itim. Pinangalanan itong Tonton ng Ate ko (pangalawa sa bunso. Ako ang bunso). Siya rin ang nagpangalan kay Maymay. Inisip ko noon, ang baduy niyang magpangalan ng hayop, hanggang ngayon, natatawa pa rin ako sa kaniya: Maymay, Tonton, at sa kasalukuyan may alaga siyang pusa, si Happy, kapatid ni Tonton anak ni Maymay sa ikatlo niyang panganganak.

Mas malapit si Tonton kay Gabat kaysa kay Maymay. Noong maliit pa ito, sinanay ko na rin siya kay Gabat. Nagkaroon ng bagong kalaro si Gabat. Kakagat-kagatin niya ito hanggang sa mabasa ang buong katawan ng pusa, isusubo nang buo ang ulo, si Tonton naman, hinahayaan lang si Gabat, hahabol-habulin at saka hihilahilain ang buntot. Dahil sa sadya yatang maharot ang pusa kapag maliit pa lang, madalas silang magharutan na may kasamang sakitan. Hanggang lumaki ang pusa. Hindi na sila naghaharutan gaya nang maliit pa si Tonton, pero madalas kong makitang ikinikiskis ni Tonton ang kaniyang katawan kay Gabat at hinahayaan lang niya ito. Hindi gaya kay Maymay na iniiwasan niya.

Kung naglalaba si Nanay, o kung may ibang ginagawa sa likod ng bahay. Uupo si Gabat malapit sa kaniya at iiling-iling, magpapa-awa o magpapapansin. Kung mapapansin siya ni Nanay, tatanungin siya, “Gutom ka na ba?” Bigla naman siyang tatayo, maging ang buntot niya tatayo rin at gegewang-gewang. Iyong tainga niya tatayo rin. Ito marahil ang paraan niya ng pagsasabing “oo.” Pagkatapos no’n, papakainin na siya ni Nanay.
Kung sinusubuan si Gabat ng pagkain, kahit gaano kaliit ang isusubo mo, halos parang ayaw niyang masayad ang ngipin niya sa iyong daliri. Didilaan lang niya. O kung minsan, kung sobrang maliit ang inaabot mo, hindi niya kakainin hanggat hindi mo inilalapag sa sahig. Madalas ko siyang lokohin noon, sinasadya kong liitan ang ibinibigay ko, kaya kung minsan nilalayasan na lang niya ako.

Minsan, natatawa ako sa sarili ko, pinagseselosan ko kasi si Gabat noon. Di ko mapigilan kung minsan kaya kinatatamaran ko siyang pakainin at paliguan. Lalo naman siyang nagpapapansin sa nanay kapag gutom. Kung makapagsasalita lang siguro siya, sasabihin niya: Magselos ka hangga’t gusto mo.

Tuwing umaga na nagwawalis si Nanay, aali-aligid si Gabat sa kaniya para magpalambing. Habang si Cuja, ang aking aso, nakahiga lang sa kaniyang higaan sa aking kuwarto. Kung hindi siya papansinin, haharang-harang siya sa walis, patalon-talon at pakahol-kahol para magpapansin. Hangga’t hindi uupo ang Nanay para himasin at yayakapin, hindi siya aalis at titigil. Pagkatapos naman siyang lambingin ng Nanay ay sasabihan na, “Sige, alis na riyan,” para naman niyang naintindihan (o baka naiintindihan naman talaga niya) aalis na at makikipagharutan kay Cuja sa kuwarto o sa aso ng kapit-bahay.

Noong nag-aaral pa lang ako sa kolehiyo, (night shift ako, may mga pagkakataon na day shift pero dahil sa may katungkulan ako sa kolehiyo noon bilang punong Patnugot sa aming College Publication, madalas alas nuebe ng gabi na ko umuuwi) sinusundo ako ni Gabat sa daan. Inisip ko noong una, nagkataon lang, pero hindi lang isa, dalawa o tatlong beses nangyari iyon. Maraming beses. Minsan nga, pagbaba ko pa lang sa bus, agad na niya akong sinalubong. Natakot ako sa kaniyang kaligtasan. Sa oras na iyon, para akong tanga na nagagalit sa isang aso. Masaya ako na sinusundo niya pero ibang usapan na kung sa mismong kanto ako susunduin, may pusibilidad na masagasaan siya, marami pa man ding sasakyan kahit gabi na. Dati-rati kasi sa may kantong papasok sa bahay lang namin siya naghihintay, malayo sa main road.

Madalas na magkaproblema si Gabat kaysa kay Cuja. Isang araw, nakita ko na lang si Gabat sa kuwarto ko na nakahiga. Hindi siya naglalagi roon, si Cuja lang dahil may sarili siyang higaan sa kuwarto ko. Nagtaka ako kaya kinausap ko siya: “Bakit, Gabat, at nandito ka?” malambing ang pagtatanong ko. Pagkatapos niyon, hinaplos ko ang ulo niya. Ugali ng aso kapag hinahaplos, itinataas nila ang kanilang paa para ipahaplos ang kanilang tiyan. Nakita kong may butas ang tiyan niya malapit sa bayag. Tinawag ko agad si Tatay para ipakita ang kalagayan ni Gabat. “Mukhang nabaril,” sabi ni Tatay nang makita ang butas sa kaniyang tiyan. Alam kong masama ang manumpa, pero noong araw na iyon, isinumpa ko kung sino man ang bumaril, kung totoo mang binaril.
Ginamot ko si Gabat, araw-araw kong nilalagyan ng betadine ang kaniyang sugat. Namaho siya, nangitim at nabulok ang tiyan. Hindi ko naman mapaliguan dahil nanghihina siya. Ayaw papaliguan ni Nanay, baka raw lalong magkasakit dahil mainit siya. Nilalagnat siguro. Sa mga oras na iyon, madalas ko  siyang nakikita na dinidilaan ang kaniyang sugat, ang sabi ng tatay, ginagamot niya ang kaniyang sarili. Hindi naglaon gumaling din.

Minsan ding umuwi si Gabat na may taga sa kaliwang paa sa may bandang likuran. Halatang tinaga. May pagkalagalag kasi. Ibinagay niya sa kaniyang pangalan ang kaniyang ugali. Buti na lang at hindi napuruhan ang buto, laman lang ang natapyasan. Nanamlay na naman siya. Ilang araw ding hindi kumain. Pero nakabawi rin at gumaling pagkaraan ng ilang araw na gamutan. Mula noon, madalas siyang iika-ika kung maglakad. Minsan normal ang lakad, minsan hindi. Kapag sinisipag ako, hinihilot ko ang kaniyang paa, mukhang gustong-gusto naman niya dahil tatahimik lang siya at hihiga habang ang mata niya nakatingin sa akin. Parang gusto niyang magpasalamat pero hindi niya masabi. Hindi naman niya kailangang sabihin, ramdam ko naman ang pagpapasalamat niya.

May isang araw na umuwi kami ng Tatay galing kina Ate ko sa Pampanga, pipilay-pilay na naman si Gabat. Pero hindi iyong ordinaryong pilay niya dahil mas iika-ika siya ngayon. Tinanong ko ang Nanay, "Napano na naman si Gabat?" Nasagasaan daw bago kami umalis, hindi ko man lang nalaman noon. Pumunta pa nga raw ang Tatay sa mga tricycle boys sa sa paradahan, dahil isa raw sa kanila ang nakasagasa, para tanungin kung sino ba sa kanila. Walang umamin. Sino ba ang taong handang ipahamak ang kaniyang sarili?
Parang buhay lang ng tao, maraming pagsubok na dumaraan sa kaniya. Nakakaya naman. Ito siguro ang kapalaran ng aso ni Nanay. Ang kapalit ng pagmamahal na natatanggap niya sa amin ay ang pagmamalupit ng ibang tao.

Si Cuja ang Aso Ko

Nanganak ang aso ng panganay kong kapatid. Dahil mag-isa na lang si Gabat noong namatay si Whitie, naisipan kong humingi ng tuta. Ibinigay naman niya agad ang nagustuhan kong tuta.

Katatapos ko lang basahin ang nobela ni Stephen King na Cujo noon. Nagustuhan ko ang kuwento: Isang mabait na malaking aso na naging halimaw. Balita ko na-ban pa ito sa Amerika dahil sa karahasan ng kuwento. Lalaki ang aso sa kuwento, babae naman ang tuta ko kaya pinangalanan ko itong Cuja. Sa tuwing namamasyal si Iway, barkada kong babae, sa bahay, palagi niyang sinasabi, “Sana, maging Cujo si Cuja.” Nabasa rin niya ang nobela. Mumurahin ko lang naman siya at sabay kaming magtatawanan pagkatapos. Tapos tatanungin ako kung ano ang gagawin ko kung sakaling mag-ala Cujo si Cuja. Lalambitin ako riyan, sagot ko sabay turo sa tali na nakalagay sa aking kwarto para gawing sampayan ng mga damit ko kung umuulan.

Noong dumating si Cuja sa bahay, nanamlay si Gabat. Ilang araw na hindi masyadong kumakain. Madalas din na wala sa bahay, umaalis. Inaaway rin niya si Cuja kapag lalapit ito sa kaniya. Kung minsan kinagagalitan ko kapag nakaharap ako. Dahil do’n, ayaw na rin niya akong lapitan kung minsan. Likas daw na siloso ang aso. Lalo na nakikita niyang kinakatabi ko pa ito sa kama, maging sa pagtulog. Nasanay sigurong sa kaniya lang ang atensiyon ko—namin, pero ngayon si Cuja na ang mas inaasikaso ko.

Gaya ng mga nagdaang mga alagang hayop, bago tuluyang ipasok sa bahay, ginawa ko rin ang ritwal: “Dito ka tumae, dito ka umihi.” Paulit-ulit.

Hapon noong iuwi ko si Cuja sa bahay kaya sa kulungan siya ng manok, na walang laman na nasa likuran ng bahay, natulog magdamag. Naaawa pa nga ako noon dahil wala siyang tigil sa pag-iingay. Ikaw ba naman ang masanay na kasama mo ang magulang mo at mga kapatid na kaharutan ay biglang mahihiwalay at walang kasama. Tapos ikukulong ka pa. Ayaw ko sana siyang ikulong noon pero sabi ni Tatay, aalis ang tuta kung hindi ko ikukulong. Ayaw ko pa siyang ipasok sa loob dahil marami itong kuto, gaya ni Gabat noon.
Kinabukasan, maaga ko siyang pinaliguan. Nilagyan ko pa ng mainit na tubig ang kaniyang pampaligo, sang-ayon sa bilin ni Nanay. Pagkatapos ay kinutuhan ko. Mula noon, araw-araw ko na siyang pinapaliguan at kinukutuhan, minsan isang linggo rin ay sinashampuhan ko ng pantanggal ng kuto. Minsan din sa isang linggo ay hindi ko siya binabanlawan pagkatapos sabunin. Sabon panlaba ang ipinansasabon ko. Nililinisan ko rin ang kaniyang ipin gamit ang toothbrush na pinaglumaan ko, isang beses sa isang araw, bago maligo.

Si Cuja noong tuta pa lang siya.

Noong tuta pa si Cuja, kulay brown na maninipis ang hibla ng kaniyang balahibo. May mangilan-ngilan ngunit kapansin-pansing mga itim na hibla rin sa buong katawan. Hindi naglaon, kumupas ang kaniyang kulay. Naging light brown. Hindi ko alam kung nangupas dahil sa kaniyang palagiang pagligo gamit ang sabong panlaba o sadyang nangungupas talaga ang kulay ng aso kapag lumalaki.

Bago matulog.

Ilang araw matapos ko siyang iuwi, katabi ko na si Cuja sa kama, maging sa pagtulog. Mahilig siyang sumiksik sa katawan ko kapag inaantok na siya sa gabi. Siya na rin ang gumigising sa akin sa umaga sa pamamagitan ng pagdila sa akin: Sa kamay, paa, leeg o kung minsan sa mukha. Malambing siya hanggang lumaki, mas malambing siya kay Gabat. Madalas din siyang nagpapakandong sa akin kung inaantok o humihiga sa may paanan ko. Siya ang nagsilbing stress reliver ko sa mga oras na hindi ko na alam ang gagawin sa sobrang dami ng gawain sa pag-aaral at sa publikasyon. Madalas kasi kapag nagrerebyu ako, nakabantay lang siya sa tabi ko, patingin-tingin tapos ay sasampa sa kama at sisiksik sa aking kalong para matulog. Ako naman, hahaplos-haplosin ko siya habang patuloy sa pagbabasa. Wala akong alam sa anumang scientific explanation, pero ang alam ko, gumagaan ang pakiramdam ko kapag kasama ko siya.

Minsang kumain siya ng patay na daga o palaka, pinaliguan ko siya tinut-brush-an kahit gabi na. Pagkatapos ay binalot siya ni nanay at pinatulog sa kanyang kanlungan.

Taliwas kay Gabat, hindi kailanman umihi o tumae sa loob ng bahay si Cuja. Kahit noong tuta pa lang siya. Kapag naiihi o natatae siya, lalabas at lalabas siya ng bahay. Kapag naman gabi na nakasara ang pintuan ko sa kwarto, mag-iingay siya, ginigising niya ako. Nakasanayan ng pamilya ko ang nakakulambo sa pagtulog, namana ko ang kaugalian na ito. Hindi ako makatulog nang walang kulambo, mas ligtas sa pakiramdam ang nakakulambo, hindi ko alam kung bakit. Noong tuta pa lang si Cuja at hindi pa niya alam ang bumaba sa kama at lumabas sa kulambo, sa loob siya ng kulambo kumakahol, hindi siya titigil sa pagkahol hanggat hindi ako nagigising. Noong medyo lumaki na siya at kaya na niyang lumabas sa kulambo, sa may pintuan na ng aking silid siya kumakahol. Kahit anong oras iyan, walang oras na partikular ang pagtawag sa kaniya ng kalikasan. Kapag nagising na ako bubuksan ko ang pintuan, agad naman siyang tatakbo palabas ng kwarto at maghihintay sa pintuan sa kusina. Patakbo rin siyang lalabas kapag iyong pintuan sa kusina naman na ang bubuksan ko. Mawawala sa dilim, pagkaraan ng ilang sandali ay babalik na at didiretso sa kwarto ko. Gabi-gabing gano’n.

May isang gabi habang natutulog siya, may nakita akong puting bagay sa kama malapit sa kaniya. Pinagmasdan ko ito, maliit pa sa butil ng bigas, mukhang malambot. Kinilabutan ako noong gumalaw ito. Naisip ko agad bulati! Hindi ito ‘yong ordinaryong bulati na nakikita kung saan kaya kinuha ko ito gamit ang papel at ipinakita ko kina Nanay at Tatay. “Kulapad ‘yan, saan mo nakuha?” tanong ni Tatay. Mula noon hindi ko na itinabi si Cuja sa kama. Inilagay ko ang isa kong unan sa paanan ng kama at doon ko siya tinuruan na matulog. Noong una, ayaw niya roon at pilit na sumasampa sa kama. Ibinababa ko naman siya palagi. May mga pagkakataon pa nga na paggising ko sa umaga ay nakahiga siya sa aking tabi, sa labas ng kulambo, dahil hindi siya makapasok. Kapag nakikita ko siyang natutulog, kahit nasaan siya, kinukuha ko at inihihiga sa inihanda kong higaan niya hanggang sa matuto siyang doon na matulog.

Si Cuja sa kanyang higaan, sa baba ng kama ko. Marunong gumamit ng unan ang loko!

Kung noong tuta pa lamang siya, maluwang sa kaniya ang unan, nang lumaki na, katawan na lang niya ang nakadantay sa unan at ang ulo ay nakalabas. Hanggang sa ginagamit na lang talaga niya itong unan. Nakadapa siya at nakapatong ang ulo at dalawang paa sa harapan sa unan. Natatawa nga ako kung nakikita ko siya, para siyang tao na marunong gumamit ng unan.

Bago ako matulog nasa baba pa siya, sa kanyang higaan. Pagkagising ko nang madaling araw o umaga, ayan, nasa kama na siya sumisiksik sa kulambo.

Kahit na natutulog na siya sa baba ng kama, may mga panahon pa rin na nadaratnan ko siya na nakahiga sa kama. Hinahayaan ko na lang kung minsan, tutal araw-araw naman siyang naliligo. Sa mga panahong marami akong ginagawa lamang siya hindi napapaliguan o kung minsan, kapag umiiral ang aking katamaran.

Nasanay kasi na sa kama mahiga.

Kung noong una, inaaway ni Gabat si Cuja, di nagtagal nagkasundo rin sila. Naghahabulan na rin at naghaharutan. Magkasundo rin si Cuja at Tonton. Madalas, si Cuja ang humahabol kay Tonton. Palibhasa, maharot ang aso ko. Buti hindi pinapatulan. Pero may mga pagkakataon na pumapatol din si Tonton, siguro kapag mapapalakas ang kagat ni Cuja at masasaktan siya, bigla siya nitong kakalmutin sa mukha na dahilan ng pagkaripas niya ng takbo papalayo sa pusa habang umiiyak.

Hindi na siya kasya sa kanyang unan.

Hindi lumaki na balasubas gaya ng ibang aso si Gabat at Cuja. Kung kumakain kami, uupo lang sila sa tabi ng mesa. Hindi gaya nina Tonton at Maymay na meow nang meow at hindi mapakali sa taas ng mesa hanggat hindi bibigyan ng pagkain. Sina Gabat at Cuja, titingnan lang kami habang kumakain, naghihintay na tapunan ng pagkain. Kapag pinalabas at sasabihing mamaya na kayo kumain, susunod naman at lalabas ng bahay. Tapos mula sa pintuan sa kusina, tatanaw sa amin na parang nagmamakaawa. Mabsia naman dahil tatayo na ang Nanay para bigyan sila ng pagkain.

Ako lang ang nakapagpapaligo kina Gabat at Cuja. Hindi sila mapaliguan ng iba. Aangilan nila ang sinuman na magtatangka na paliguan sila. Tahimik naman silang paliguan, ang problema ko lang kay Gabat ay ang tawagin siya para maligo. Si Gabat ang palagi kong unang pinaliliguan, kapag kasi si Cuja ang nauna at nakita niya, agad siyang kakaripas ng takbo papalayo sa akin at magtatago na, ayaw paligo. May mga pagkakataon din na kapag makikita niya akong nagbobomba sa gripo para pampaligo nila, tatakbo na siya at hindi magpapahagilap. Tila alam na niya na ang tubig ay gagamitin sa kaniyang pagligo. Pagkatapos kong mapuno ang timba, hahanapin ko siya, madalas hindi ko siya mahanap, kung makita ko naman, ayaw lumapit at tinatakbuhan ako.Dahil pilay ako (walang kanang paa) at hindi makatakbo, madalas siyang magtagumpay. Pero kapag nasukol ko naman, wala siyang reklamo, kukunin ko siya at kakargahin pabalik ng bahay. Sa gano’ng pagkakataon, tahimik na siyang papaliguan.

Disyembre taong 2015, nag-umpisa akong magtrabaho sa Bamban bilang computer operator sa isang truck scale business ng boss ng kuya ko. Kailangang doon ako tumira. Dahil walang ibang taong makakasama, isinama ko siba Nanay at Tatay. Sadyang nagpatayo ng bahay roon para sa magtatrabaho. Naiwan sina Cuja at Gabat sa bahay kasama ang kuya kong panganay (pangatlo sa panganay) at Ate ko na pangalawa sa bunso. Buntis na si Cuja noon.

Sa tuwing uuwi ako sa amin, sinasalubong niya ako at ni Gabat. Kung minsan, hindi pa ako nakakabihis nagpapakarga na si Cuja, sabik na sabik sa aking prisensiya. Kung hindi ko siya papansinin, sasampa siya sa kama at isinasampa niya ang kaniyang dalawang paa sa aking likuran at kumakahol-kahol. Siguro sinasabi niyang pansinin ko naman siya.Tuwing dumadalaw ako sa bahay, doon ko na lamang sila napapaliguan ni Gabat.

Noong Buntis si Cuja.

Pebrero nang sumunod na taon nang magtext sa akin ang Ate ko, “May apo ka na.” Alam ko na kung anong ibig sabihin noon. Maya’t maya nagti-text ako para alamin kung anong balita kay Cuja: Hindi siya mapakali, isa pa lang anak niya; sinira na ni Cuja yung side ng kama mo!; sa kwarto ni kuya siya nanganak pero palipat-lipat; ginawan siya ni Kuya Rey ng pag-aanakan niya, tumigil na siya.

Usapan namin ni Ate.

Kinaumagahan, ibinalita sa akin ni Ate na apat ang naging anak ni Cuja. Apat ang apo ko! Sa kwarto ni Kuya siya ngayon tumira. Natutuwa ang kuya kasi, ginigising daw siya ni Cuja sa gabi para umihi o tumae. Marunong pa raw itong mangalabit kung hindi niya naririnig. Bingi ang kuya kaya malamang, puro kalabit ang ginagawa ng aso ko sa kaniya. Masarap sa pakiramdam na bukod sa akin ay may nakakapansin sa magandang ugali ng aso ko.

Noong umuwi ako, ipinakita niya sa akin iyong kama ko na sinira niya

Abril nangtaon ding iyon, ini-uwi ko na si Cuja sa Bamban. Tatlo na lang ang kaniyang anak dahil hiningi ng pamangkin ko ang isa. Sinadya namin ang pumunta sa bahay kasama ang kuya ko pang isa (siya kasi ang may sasakyan na pick-up) para kunin ang ilan pa naming gamit doon para may magamit kami sa bago naming tinitirhan. Ikinulong namin si Cuja sa isang home made cage, doon kasama niya ang kaniyang mga anak. Pagkarating namin sa Bamban ng hapon, nakita namin na nagsuka siya. Parang tao rin pala ang aso na nahihilo at nagsusuka. Tawanan kami ni Tatay.

Wala pang isang linggo si Cuja sa Bamban nangdumating na ang kinatatakutan ko: Nanamlay siya. Masigla pa naman siya noong mga nagdaang araw, pero isang araw, ayaw na niyang kumain. Lumipas na ang dalawang araw hindi pa rin siya kumakain. Noong araw na iyon, nakita kong umalis siya pumunta sa bandang masukal sa aming tinitirhan. Tinatawag ko pero lilingon lang at hindi bumalik. Ilang oras din siyang hindi bumalik. Noong mainip na akong naghihintay sa kaniyang pagbabalik pero wala pa ring Cuja, pinuntahan ko na siya sa lugar na nakita kong pinuntahan niya kani-kanina lamang para hanapin. Ilang minuto rin akong naghanap. Tumulong na rin ang aking Ate (siya ang naiwan noon sa bahay na ngayon ay nasa Bamban na rin). Nakita ko siya sa masukal na bahagi, sa gitna ng talahiban, ayaw sumagot sa mga tawag ko. Tumitingin lamang pero hindi lumalapit. Pinakuha ko siya kay Ate dahil hindi ko kayang sumuot sa kinalalagyan niya.

Huling Picture ni Cuja bago siya mawala. Nakataas pa mga paa niya. Hindi na siya kumakain noon. Namayat na.

Napakain ko naman nang kaunti noong ikalawang gabi niyang ayaw kumain. Pero konting-konti lamang, tinikman lamang niya ang pagkain. Akala ko, umpisa na iyon ng kaniyang paggaling. Kinaumagahan, hindi ko na siya nakita. Hinanap ko sa bahay, wala. Nagtawag ako, walang Cuja na lumapit. Inisip ko, baka bumalik sa kasukalan at uuwi din. Tiningnan ko sa lugar kung saan ko siya nakita noong nakaraang araw. Wala siya. Umuwi ako. Noong magtatanghali na, wala pa rin siya. Binalikan ko ulit, wala pa rin. Bumalik ako sa bahay. Nag-aalala na ako, baka patay na? Noong hapon na at hindi ko na siya mahintay, sinabihan ko na si Tatay na maghanap na kami. Ako, si Tatay, Nanay at Ate ko na ang naghanap. Hinawi namin ang mga sanga ng ilang puno, mga talahib, at matataas na damo. Sinuong ang makakating mga damo at nakatapak ng siit. Wala. Wala si Cuja.

Nagpasiya ang Tatay ko na tumigil na, isa-isa na silang sumuko. Ako, naghahanap pa rin pero wala talaga. Ang sabi ng Tatay, baka itinapon na niya ang kaniyang sarili gaya ni Whitie noon: Isang araw, ayaw na lamang kumain. Umalis at nagpunta sa bakir, noong matagpuan, patay na. Marahil nga. Dahil mahal ako ng aso ko, pinili na lang niyang mamatay na hindi ko nakikita? Madaya. Kung ako ang tatanungin, mas gusto kong mamatay siya sa bahay. ‘Yon man lang mailibing ko siya bilang pagpapakita ng respeto at pagmamahal. Madaya talaga.

Ilang araw na rin mula noong nawala siya at hindi ko pa rin nakikita. Kahit bangkay man lang. Buti pa si Whitie noon, nakita ni Tatay pagkatapos ng ilang araw na hindi siya umuuwi. Nailibing pa namin siya. Naalayan ko pa ng bulaklak. Pero si Cuja, wala. Walang katawan. Ang sabi ni tatay, makikita na lang namin kapag nangamoy na ang kaniyang bangkay. Sana. Umaasa ako. Ang ikinatatakot ko lamang ay kung may kumuha sa kaniya at pinulutan kaya hanggang ngayon wala pa kaming maamoy na mabaho. Mas gusto kong tanggapin na namatay siya nang natural kesa isiping pinatay. Pero hindi maiwasan na mag-isip ng ilang bagay kahit ayaw kong isipin.

Sa mga panahong iyon, ang ilang mga larawan naming magkasama at mga apo ko na lang ang mga alaala niya. Dalawang lalaki at isang babae ang naiwan sa akin. Ang nag-iisang babae ay pinangalanan kong Cuja bilang alaala sa yumao (sana) niyang ina. Ang isa ay Cujo kung saan ko talaga kinuha ang kaniyang pangalan at ang isa ay Andros na sa pagkaka-alam ko ay salitang latin na ang ibig sabihin ay mandirigma.

Kapag umuuwi ako sa amin at nakikita ko si Gabat na sumasalubong sa akin, naaalala ko si Cuja. Iniisip kaya ni Gabat kung bakit hindi na niya nakikita si Cuja? Hindi kasi niya nakita noon na kinuha namin sila. Wala siya noon, marahil ay naglagalag na naman.

Minsang umuwi ako sa bahay noon, kinausap ko si Gabat. Ang sabi ko patay na si Cuja. Wala siyang reaksiyon. Naisip ko, sana nga, hindi kagaya ng tao na marunong magluksa ang mga aso. Sila magpapatuloy ang buhay na parang walang nangyari, na ni minsan walang Cuja na dumaan sa kaniyang buhay. Habang ako, kinukurot ang puso sa tuwing maaalala ko siya.





*If you like this essay, please subscribe. Thank you! :)*

Grotto of Our Lady of Lourdes: Tanda ng Anim na Dekada ng Pananampalataya

Ito ang kauna-unahan kong Travel Essay (o kung Travel Essay nga ba ito). Isa itong Proyekto namin ng Travel Buddy ko na si Jay upang libutin at ipakilala ang bayan ng Tarlac.

Sangayon sa nagtitida sa tuktok ng bundok, sa gitna ng 1950-1953 ipinatayo ng isang gobernador ang Groto. Siya ay si Gobernador Lugay. (hindi na niya sigurado ang pangalan ng gobernador, pero ayon sa website na https://ischoolssparaan.wordpress.com/provincial-governors-profiles/ ang Gobernador noong panahong iyon ay si Gobernador Arsenio Lugay, 1954-1963)

Matatagpuan ang Grotto of Our Lady of Lourdes sa Brgy. Lourdes, Anupul, Bamban Tarlac.

Mula sa kanto, kailangan mong maglakad ng lima hanggang 15 minuto para marating ang paanan ng bundok. maluwang ang daan kaya pwede kang maglakad na pagewang-gewang (iwasan lang ang mga sasakyan at huwag mag astang baliw o mayabang baka kuyugin ka ng mga residente).

View habang papalapit ka sa paanan ng bundok.

Hindi agad makikita ang Gotto sa mismong kanto, pero makikita ito sa Mc Arthur Highway sa parteng hindi nahaharangan ng mga puno. Makikita mo ito mula sa kanto pagkatapos  ng ilang hakbang. Madadaanan mo rin ang ilang mga bahay. Maging sa paanan ng bundok ay may mga residente na.

View Mula sa Paanan ng Bundok.

171 na bahagdan ang nabilang namin ng aking travel buddy na si Jay. 171 na bahagdan ang kailangan mong akyatin para marating ang imahen ng Our Lady of Lourdes sa itaas. Matatagpuan din sa itaas ang isang tindahan na siyang nagsabi sa amin kung kelan ito ipinagawa.

171 na bahagdan kayat iminumungkahe kong magdala ng inumin (pero pwede rin namang bumili sa tindahan) dahil tatagaktak ang iyong pawis (lalo na kung pawisin ka na gaya ko).

Selfie muna bago akyatin ang hagdan.

Ito ang bubungad sa iyo kapag naakyat mo na ang hagdan.

Bungisngis.

Tagumpay ang pag-akyat!

Sulit ang pagod pagkarating sa itaas. May upuan dito para pagpahingahan. dito matatanaw mo ang kalakhang Bamban at Pampanga. Sa harapan (lampas ng Mc Arthur Highway) makikita mo ang ilang kumpol ng puno ng akasya. sa dako pa roon ay ang South Luzon Expressway (SLEX) sa kanan ay ang sikat ding Hanging Bridge na naguugnay sa Tarlac at Pampangaat ang Bundok ng Arayat, sa kaliwa naman ay isang bundok.

Right side view from the top.

Left side view from the top.

Pwede kang maglimi, manalangin habang nagtitirik ka ng kandila kung ikaw ay isang Romano Katoliko o manahimik lang habang nakatanaw sa ibaba o magbasa ng aklat habang naaamoy ang halimuyak ng bulaklak ng Rosal na nakatanim sa paligid.

Lugar kung saan nagtitirik ng kandila ang mga dumarayo dito.

May ilang mga Rosal na matatagpuan dito na nagbibigay halimuyak sa paligid

Hindi pa ito ang pinakatuktok ng bundok (pero hindi na ako umakyat sa summit) may daan papunta sa tuktok sa bandang kanan (kapag nakaharap ka sa imahen), si Jay lang ang umakyat kaya siya na lang ang magkukwento. Pero ilalagay ko na rin dito ang mga larawan na kinuha niya habang paakyat siya at nung ng nasa itaas siya.

Daan Paakyat sa pinakatuktok ng bundok. Ang putol na istruktura ay ang tindahan.

Daan Paakyat sa pinakatuktok ng bundok.

Yung tatlong Krus daw ang pinakatuktok.

Nakakalungkot, may mga nakasulat sa mga Krus.

View sa pinakatuktok.

View sa pinakatuktok.

Hapon na kami pumunta ng aking Travel Buddy na si Jay, ito ang magandang oras ng pagpunta dahil nasa likuran na ng bundok ang araw. Maganda rin siguro na madaling araw ka umakyat at abangan ang pagputok ng bukang liwayway sa silangan dahil nakaharap ang grotto sa silangan.

Daan papuntang Japanese Cave

Bago ka tuluyang umakyat sa may imahen, mainam din na daanan muna ang Japanese Cave. Nasa bandang kaliwa ito habang paakyat sa hagdan. Hindi namin alam ni Jay na papuntang kweba ang aming pinupuntahan dahil putol ang plaka na nakalagay sa puno (tingnan ang nasa itaas na larawan). Tinanong pa niya ako kung ano ang gagawin ko doon ang sagot ko lang: "kung ano ang meon dito", hanggang sa marating na namin ang kuweba.

Japanese Cave sa Grotto

Tinangka namin itong pasukin pagkatapos ng ilang selfie ngunit takot si Jay dahil madilim at hindi namin alam kung ano ang meron sa loob. Paalis na lang kami noong may makita kaming ilang namamasyal din na papunta sa aming kinaroroonan. Inaya namin sila na pumasok noong makarating sila sa amin.

Parang gago lang ako dito.

Ito ang kauna-unahang pagkakataon na pumasok ako sa isang kuweba. Madilim sa loob, torch lang ng aming cellphone ang nagsilbi naming ilaw. Mas mababa sa loob ng kuweba kesa sa labas kaya naman napapasok ito ng tubig-ulan (tag-ulan ngayong pumunta kami) bunga nito ay may parteng putik sa pinakadulo ng kuweba. Ayos lang dahil may mga bato naman na apakan at nagsilbing tulay para marating ang dulo.Madali lang ito sa mga taong kumpleto ang paa, pero sa kagaya kong artipisyal ang isang paa ay isa itong hamon o parte ng adventure para sa akin. Para saan pa at lumaki ako sa bukid kung hindi ko ito kayang tulayan?

Sa loob matatagpuan ang isang imahen ng isang Santa (Sorry, hindi ako katoliko kaya hindi ko ito kilala) May mga nakita rin kaming tunaw na kandila at ilang mga pagkain na iniwan ng mga bumubisita (para sa imahen marahil).

Imahen sa loob ng kuweba

May teorya kami ni Jay na hindi pa talaga ito ang totoong dulo ng kuweba dahil may palitadang simento sa likod ng imahen, may nakita pa siyang isang maliit na butas sa palitada. Habang kinukuhanan niya ito ng larawan biniro ko pa siya na baka may biglang sumilip dito.

 Malapit lang ang kaloob-looban ng kuweba (pero ika nga baka hindi pa talaga ito ang dulo) kaya hindi matagal ang lakaran. Lumabas din kami agad dahil takot ang ilan naming kasama (pati rin siguro si Jay, hehehe). Ang nagpabagal lang talaga sa amin ay ang pagtulay sa mga bato. (Masaya rin siguro kung sa putikan na maglakad habang magkahawak kamay kayo ng girlfriend mo. LOL! Pero hindi rin ito pwede sa akin dahil masisira ang artipisyal kong paa at single ako sa kasalukuyan).

Butas sa nakapalitadang pader sa likod ng imahen.

Anim na dekada na ang grotto kung pagbabasehan at kung tama ang sinabi nung matanda.Sa panahong ito marahil malaki na ang mga nagbago sa dating ganda ng grotto. Isa na marahil ay ang kalinisan. Marami ang mga nakakalat na pinagbalatan ng mga pagkain. At hindi ko man narating ang summit ng bundok, nakita ko sa mga larawang kuha ni Jay na ang mga Krus na nakatirik dito ay may mga sulat. Ito ang problema ng ilang Pilipino, hindi marunong mangalaga sa kagandahan ng lugar.

Ako sa ika 100 bahagdan (mula itaas pababa) Pauwi na at tagaktak na ng pawis.

Libre lang ang pagpunta rito, walang entrance fee, wala ring tourist guide para magkwento ng history ng grotto. Ganun pa man, kung gusto mong maglimi, manalangin, o gusto mo lang gumala, maganda rin itong puntahan. Sana bisitahin niyo rin ang aming Probinsiya, ang Probinsiya ng Tarlac!

Samahan niyo rin kami ni Jay sa aming susunod na adventure sa Tarlac. Ito pa lang ang una, buwan-buwan na kami niyan lilibot sa Tarlac.

June 12, 2016




(lahat ng larawan ay pagmamay-ari ni Jay)

*If you like this essay, please subscribe. Thank you! :)*

Berto:Alipin ng Paaralan, Prinsepe ng Lansangan

Awarded 2nd Place Panelists' Choice Awards, Pamiyabe 2012, The Regional Creative Writing Workshop of The Angelites (the Official Student Publication of Holy Angel  University HAU)

“Tayp mo ako ‘no?” labas gilagid na nakangiting sabi ko sa isang kolehiyalang napadaan lang sa aking pinagtatambayang weyting shed. Ginaya ko pa ang istayl ni Jose Manalo sa pagpapa-kyut na aayusin ang kilay gamit ang hinlalaking nilawayan, pagkatapos ay nag-pose na ala Mister Pogi ng Eat Bulaga.

Napatakbo na lang ang dalaga sa pag-aakalang may isang baliw na tikbalang na kapre na nagkatawang tao na bigla na lang nagpa-kyut? sa kaniya.

Natawa lang ako sa reaksiyon ng babae. Hindi ako maiinsulto o maiinis man lang. Sanay na ako sa ganitong sitwasyon, ikaw ba naman ang makaranas ng ganito sampung beses sa isang araw kung hindi ka masasanay. Ito na ang pampalipas oras ko araw-araw o minsan sa isang linggo habang hinihintay ang pagdating ni James, ang aking bespren.

Si James, kababata ko, itinuturing kong matalik na kaibigan, pero hindi ako sigurado kung gano’n din ba ang tingin niya sa akin. Gano’n man o hindi, wala akong paki-alam.

Sabay kaming nag-aral sa elementarya hanggang high school, hindi pala buong high school dahil na kick-out ako noong ikalawang taon ko rito. Ang mga hinayupak ko kasing titser walang pakikisama. Parang hindi umiinom ng alak! Masahol pa nga silang maglasing kesa sa’kin. Porke nahuli akong palihim na umiinom sa loob ng kampus, e, bigla na lang akong kinik-out! Buti na lang anderstanding si Ermats at Erpats. Isang buong libro lang ng sermon na binigkas buong maghapon ang ibinigay ni ermats sa akin. Partida bawat litanya ay may kasunod na malutong na ‘putang ina mo’, as if, hindi siya ang ina ko. O baka naman ampon lang ako? Si Erpats naman, binatukan lang ako nang malakas at sinabing “Gago ka pala, e! Alam mo namang mahilig din akong uminom, sana sinabi mo sa’kin at nag-inuman tayo, unang matumba gigilitan ng titi!” sana inaya ko siya noong gabi ring iyon at pinilit ang sarili na talunin siya sa inuman para nagilit ko ang titi niya at hindi na umabot sa sampo ang kanilang mga anak. Sana lima lang kaming magkakapatid ngayon.

Mas masarap talaga sa labas ng iskwelahan— ang hindi mag aral. Hindi ka gigising nang maaga kahit puyat dahil kunwari’y nag-aaral sa gabi pero sa totoo lang ay nagbabasa lang ng mga malalaswang babasahin.  Walang pipingot sa’yong guro pag wala kang asaynment dahil nga iba ang ginagawa sa gabi. Walang magpapatawag sa magulang mo pag lumiban ka sa klase dahil nakikipag-inuman ka pag may madaraanang nag-iinumang kalalakihan, mapa-matatanda o binata o kagaya kong bata, basta inuman Globe na (go lang nang go). Dapat palaging nasa loob lang daw ng kampus pag oras ng klase. Pero pag sa loob ka ng kampus iinom kick-out ka. At higit sa lahat walang guro na gagawin ang lahat maging impiyerno lang ang buhay mo sa napakagandang mundong ito.

Ibang-iba ang buhay sa lansangan kesa paaralan. Pero pareho akong kilala sa paaralan at sa lansangan. Kilala ako sa iskwela bilang bobo, gago at mukhang maligno, at dahil ganiyan ang tingin sa akin, utos-utosan lang ako ng mga magagaling kong guro. Ibig sabihin ginagawa akong alipin. Pakshet! Buti pa ngayon sa lansangan kilala ako bilang si Berto, ang Prinsipe ng lansangan. Inggit ka ‘no?

“Putik! Nasaan na ba’ng bespren ko? Mag-aalas sais na, a! Madilim na. Baka hinoldap na ‘yon sa kabilang kanto! Tsk! Hindi ko pa mandin kasundo ang prinsipe do’n!” bulong ko sa sarili habang paparoo’t paparito ako sa weyting shed na siyang aking palasyo. “Hindi! Marami lang ginagawa ‘yon sa iskwela,” Tumawa ako nang malakas, natatawa na naman ako dahil kausap ko na naman ang aking sarili.

“O, Berto! Masaya ka ha!” puna ni Aling Doreng nang matapat sa akin. Si Aling Doreng, payat at mukhang otsenta sa edad na trenta. Parang si Inang lang.

“Palagi po akong masaya, Aling Doreng!” masigla kong sagot.

“Paki-sabi nga pala kay Inang mo, magtago na siya. Paparating na ang tagasingil ng mga utang!” bilin nito. 

Oo nga pala, lubog na kami sa utang. Kabilaan ang kina-uutangan ni Inang, ilang ulit na rin siyang pinapabaranggay dahil sa kaniyang mga utang na di mabayaran. Kung di ba naman kasi sila magaling, uutang para pambayad sa utang. Ang labas, ang prinsipal na utang hindi nababawasan, ang interes limang daang pursiyento na ang ipinatong. Minsan nang sabihin kong tumigil na sila sa ka-uutang, isiagot sa akin, wag ko raw sila maturo-turuan dahil hindi ko alam ang sinasabi ko. At no’ng sabihin kong alam ko kung anong sinasabi ko sasabihan ako ng “Sige! Hindi na ako uutang! Bayaran mo lahat ng utang ko at ikaw ang dumilihensiya ng pang araw-araw nating gastusin!” sapul ako do’n! Oo nga, hindi na dapat pa akong mangi-alam dahil wala akong magagawa. Pakshet naman kasi si Tatang, ang dakila kong Erpats, walang matinong trabaho nag-anak pa ng sampu! Mga kapatid ko? Pareho kong palamunin, hindi naman lahat, ‘yong iba nagtatrabaho. Nangangalakal, nagtitinda ng bote, diyaryo, tabako at kung anu-ano pa, at ako? Eto, pinangangalagaan ang aking palasyo at nasasakupan. Aba! Baka may magtangka na patalsikin ako sa aking trono, mahirap na! Isa pa, may prinsipe na bang nagtatrabaho para sa kaniyang pamilya? Wala! Ang mga alipin ang gagawa para sa akin. Teka, sino-sino ba ang mga alipin ko? Tsk! Tsk! Tsk!

“O, Berto! Ang lalim ng iniisip mo, a!” si James na!

“Oo nga! Sa sobrang lalim hindi ko na malaman kung ano,” nakangiti kong sagot. “Ano? May maibibigay ka ba?” agad kong tanong nang wala akong makitang hawak-hawak niya.

“Oo naman! Ako pa? Pwede bang wala?” binaklas niya ang kaniyang bak pak mula sa kaniyang likuran at binuksan iyon, inilabas ang mga papel at inabot sa akin. Labas gilagid na naman ako sa pagkakangiti. “Asan ‘yong ibinigay ko no’ng nakaraang linggo?” tanong nito.

Tumungo ako sa basurahan na malapit sa aming kinatatayuan, inangat at kinuha ang mga papel sa ilalim, ibinigay sa kaniya. Parang nandidiri pa nga siya. Pero kilala ko itong bespren kong ‘to kahit gaano karumi kukunin at kukunin niya kung ako ang nagbibigay.

“Kung sa’n-sa’n mo naman tinatago ang mga gawa ko!” padrama pa niyang sabi.

“Mabuti nang pa iba-iba, baka matiktikan ako, nakawin pa mga yan!” binuklat ko ang kabibigay lang na papel at binasa nang malakas ang titulo. “Berto, Ang Alipin ng Paaralan, Prinsipe ng Lansangan,” ayos ‘to! Ginamit pa niya ngayon ang pangalan ko sa kaniyang kwento. “Dapat maganda ‘to, ginamit mo pa ang pangalan ko.”

“May ginawa ba akong pangit?”

“Pag pangit ‘to, ipapahuli kita sa aking mga alipin at papa-pugutan!” isang malakas na tawa lang ang sagot niya.

“Gago ka! Pag ipinapatay mo ako wala nang gagawa ng mga kwentong tungkol sa palasyo, hari at prinsipe para sa’yo!”

Oo nga, ako rin ang kawawa kung nagkataon. “Sige, ipapakulong na lang kita at bibigyan lang ng papel at lapis,” biro ko. Sabay kaming nagtawanan. “Wala ka bang pera riyan? Hindi pa nagreremit ang mga tao rito sa nasasakupan ko eh, kailangan kong paswelduhin ang ilang alipin!” alam kong naiintindihan niya ang kalokohan ko. Siya lang ang nakaka-intindi sa mga trip ko. At kung minsan siya lang ang sumasabay at nakakasabay.

Bumunot siya sa kaniyang bulsa, inilabas ang napakaraming papel, hindi ko alam kung bakit doon niya inilalagay ang mga papel na lukot-lukot, bakit hindi na lang niya itapon o kung mahalaga bakit hindi niya sa bag inilagay? Ang labo talaga nitong bespren ko. Bumunot pa ulit, maraming barya isang dakot. Kaya pala maumbok ang bulsa niya, akala ko tuloy kanina lumipat na ang ari niya sa bulsa. Ibinigay niya lahat sa akin ang mga barya.

“Pambihira! Ako na nga lang ang ginagawang alipin sa paggawa ng mga kwento, ako pa ang huhuthutan!” nakangiti nitong galit sabay kamot sa ulo. “Sige, mauna na ako. Marami pa akong gagawing assignments.”

“Sabi ko naman sa’yo! Mas masarap ang magpa kick-out! Nagpapagago ka lang sa mga titser mo! Inuuto ka lang nilang gumawa ng ganito at ganyan. Kayo naman sunod nang sunod! Pinaka-tanga ‘yong sinasabi ninyong pinakamatalino sa klase! Sabihin mo rin ‘yan kay Julius!” si Julius ang genius daw na kaibigan niya na kaibigan ko na rin.

“Bakit naman?” naka-tanga niyang tanong.

“Kasi hindi niya malamang inuuto lang siya!” malakas ulit ang tawa ko.

“Oo nga no?” natutuwa ako sa itsura niya. Para siyang batang paslit na may nalaman sa isang napaka talinong tao, at ako ‘yong taong ‘yon. “Hayaan mo, sasabihin ko sa kaniya,” anito at nagpaalam na.

Ang tali-talino ko talaga! Mas matalino pa sa mga nag-aaral. Mag-aplay kaya ako bilang titser? Malamang maraming estudiyante ang matututo sa akin. Pero teka! Ayaw ko nga palang pa-uto tapos mang-uuto naman ako? Tsk! Di bale na!

Hindi ko sukat akalaing makakahanap ako nang tulad ng bespren ko. Akalain mo, may itsura naman, e, nagtitiyagang makisama sa tulad kong bukod sa pangit at mukhang binulutong na hindi gumaling ang mukha, e, pangit talaga. May kalakihan nga pero butiking pasay naman. Teka nga! Iba pa ba ang butiki sa Pasay sa butiki sa aming bahay? Marahil ay kaya siya dumidikit sa akin para lumitaw pa lalo ang kaniyang ka-gwapohan. Tang ina, ginagamit lang pala ako?

Okay lang kung gamitin niya ako sa bagay na iyon. Basta nagagamit ko rin naman siya. Isa siyang manunulat sa kanilang publikasyon, gustong sumikat bilang nobelista o manunulat ng mga maikling kwento. Matagal ko ring niligawan para igawa ako ng mga kwento, ayaw niya no’ng una. Hindi raw siya basta-basta manunulat(ang yabang niya ‘no?), hindi raw basta kwento pwedeng isulat at higit sa lahat ang mga gusto niyang isulat ay ang mga kwentong makatotohanan, mga kwentong nangyayari sa lipunan, kabuktutan ng gobyerno at kagaguhan ng mga buwayang nagkatawang tao raw ang dapat isulat hindi mga pantasya gaya ng mga gusto ko. Kaya mariin siyang tumanggi noong pagsulatin ko siya tungkol sa mga hari o prinsipe. Ito lang kasi ang gusto kong basahin mula nang maging prinsipe ako ng lansangan.

Hindi ko alam kung totoo bang ipektibo ang gayuma na binili ko sa isang kilalang mangkukulam dito sa amin. Basta pinakain ko siya no’n ang sabi ko “Kainin mo ‘yan, pinag-ipunan ko pa pambili ng gayumang inilagay ko riyan para ipansusulat mo ako ng kwento,” tapos bigla-bigla isang araw binigyan ako ng isang kwento, tungkol ito sa hari na hindi mapasunod ang kaniyang mga alipin, ang ginawa niya pinatay niyang lahat ang mga ito at mag-isang namuhay.

 Tinanong ako noon kung gagawin ko ba ‘yon sa mga alipin ko kung sakaling hindi ko sila mapasunod, ang sagot ko hindi, kasi malungkot ang mag-isa. Natuwa siya sa sagot ko. Akala mo naman isa akong baliw kung kausapin kung minsan.

Alam ko ang kwento ng buhay niya at gano’n din siya sa akin. Alam kong may niligawan siya noong unang taon namin sa high school pero na-turn off siya dahil napag-alaman niya na ‘yong babae pa mismo ang nanliligaw sa kaniyang natitipuhan at ang masaklap tibo ang nililigawan no’ng babaeng nililigawan niya. Taksiyapo!1 Kahit sino naman matu-turn off sa gano’n. Tsk! Tsk! Tsk!

Alam ko rin na may gusto siya kay Melay, ‘yong byutikwin ng aming iskwela. Iniyakan pa niya ito noon. Ang ipinagtataka ko iniiyakan niya ang taong hindi naman naging sila at ang nakakainis ni hindi naman niya niligawan. Ligaw tingin lang ang mokong! Ako nga ang nanligaw. Muntikan kong napasagot. Ang sabi kasi sa akin no’n ‘Berto, wala pa kasi sa isip ko ang mag-boyfriend,’ sayang hindi ko na siya ulit nakita. Siguro kung ngayon ko siya liligawan sasagutin na niya ako dahil nasa edad na siya at nasa isip na niya ang mag-boypren.

Ako rin ang unang naka-alam na may M.U. na sila nang kaniyang bespren (hindi ako ‘yan, ‘yong bespren niyang babae), ako rin ang unang naka-alam no’ng gusto na niyang ayaing pakasal ito. Ang gaga naman, ayaw maniwala, ang alam ata niya, e, isang paglalambing at biro lang ang lahat. Ilang buwan lang ang nakararaan binalitaan na lang ako ni James na ikakasal na raw ang kaniyang bespren (hindi pa rin ako ‘to). Ang gulo ng buhay nila! Minsan nga niloko ko siyang isulat ang sarili niyang kwento, ayaw raw niya. Ordinaryo lang daw ang kwentong pag-ibig niya. Marami na raw ang ganitong kwento sa merkado. Pero alam ko ang dahilan niya kung bakit ayaw niya. Dahil ayaw niyang malaman ng iba ang kaniyang kagaguhan at karuwagan. Sapat na akong nakaka-alam.

Pero hindi na lang ako ngayon ang nakaka-alam ng ilan sa kaniyang buhay. May mga naging kaibigan din siya sa kolehiyo. Sina Christian, Yawi, Marlon at Julius. Konti lang ang alam ko sa kanilang buhay. Si Christian, mayaman, may itsura rin kaya ‘yon, nilandi, nagpalandi, nabuntis ‘yong lumandi sa kaniya, nanganak, iniwan sa kaniya ‘yong anak, at itong kawawang si Christian, hindi pa raw handang maging ama. Niloko ko nga minsan sabi ko ibigay na lang sa’kin ang anak niya para pamanahan ko ng aking kaharian, tinawag lang akong baliw! Ang gago! Hindi lang siya kaibigan ni bespren matagal na siyang nakabaon sa lupa! Pero mabait din naman, palaging taya sa inuman namin.

Si Julius, ang alam ko lang matalino siya, siya raw ang pinakamatalino sa kanila. Pero gaya nang sabi ko, siya ang pinakatanga sa mga kaibigan ni James, palagi mong maririnig ang salitang ‘Praise the Lord’ sa kaniya. Sa tuwing maririnig ko naman ‘yon, sinusundan ko ng malutong na mura! Gusto pa atang maging pari.

Si Marlon naman, inggit ata sa akin, kahit mahirap daw kami atleast mahal ako nina Erpats at Ermats. Kahit daw minumura ako ni Ermats, may halo pa rin itong lambing, mura raw ito ng pagmamahal. Korni. Gago rin, e! Sino kaya ang hindi nagmamahal sa sariling anak! Try ko kayang makipagpalit ng buhay at nang maranasan niya ang mamuhay na puno ng utang at puno sa kapatid. Pero ayaw ko rin, baka di niya mapangalagaan ang kaharian ko. O kaya naman masarapan niyang maging prinsipe at hindi na niya ibalik ang trono ko. Teka nga! Ako lang ata ang Prinsipe na lubog sa utang ang pamilya?

Si Yawi, pasimple ko pang tsinatsansingan kung minsan, ’yon at malulutong na mura ang palagi kong pulutan. Minsan na napansin niya ang ginagawa ko, isang malakas na sapak ang natikman ko at kung hindi siya naawat malamang, matagal na akong nasa ilalim ng lupa, inuuod. May lahi atang amasona. Malas daw siya sa mga lalaki. Ang sabi ko, ako na lang ang mahalin niya, kahit hindi ko siya mahal pipilitin ko siyang paligayahin at gagawin ko pa siyang reyna, at ako magiging hari na! Isang malakas na ‘grosssssss!’ lang ang sinabi, kinuha ang bote ng alak, hindi tatagay sa baso, kundi ‘yon na mismong bote ang itotongga.

Sila ang mas palaging kasama ni James. Sila na kapareha niyang nagpapa-uto sa mga titser nila.

oOo

Masaya akong iniwan ang weyting shed na nagsisilbi kong kaharian para umuwi ng bahay dala-dala ang kwento ni James at ang mga barya niya. May pang-inom kami ni Tatang! Sigurado akong magkakasya ito sa isang bote ng GSM na maliit. ‘‘yong sobra ibibigay ko na lang kay ‘Nang para hindi magbugnot. Wala nang pulu-pulutan.

“Sa’n ka galing?” salubong agad sa’kin ni Inang habang abala sa pagpapaningas sa kalang de kahoy. Punum-puno ng usok sa bahay. Pakiramdam ko tuloy nasa langit na ako.

“Inang! Kahit pala masama ang ugali niyo makakasama ko pa rin kayo sa langit!” natatawa kong sabi. Alam kong mumurahin na naman nila ako sa sinabi ko. Hinintay ko na lang ang mura pero wala, bagkus inulit nila ang tanong kung sa’n ako galing.

Si Inang talaga, alam naman nila na sa palasyo ko lang ako manggagaling magtatanong pa. “Sa Mars po,” sagot ko. “Sinubukan ko lang kung totoong mabubuhay ang tao ro’n, end of the world na kasi bukas, do’n ko na lang ipapatayo ang bago kong palasyo. Asaan si Tatang?”

“Nasa impiyerno! Kainuman si Lusiper!” naiinis na turan ng aking mahal na ina.

Pumasok ako sa kwarto naming magkakapatid. Isiniksik ang papel na kinalalagyan ng gawa ni James sa ilalim ng unan ko. Inilabas ang mga barya binilang ang pambili ng alak nag-iwan ng bente sa lansena at ang natira ibibigay ko na kay Inang. Kung end of the world na nga bukas kailangan magpakalasing na ako nang todo! Masaya na akong end of the world na bukas, at least hindi na kailangang magbayad ng mga utang si Inang, tsk! Kawawa naman ang mga kinauutangan nila. Pero dapat lang ‘yon sa kanila! Kinokotongan na lang nila nang harap-harapan ang mga gipit. Sila raw ang tutulong sa mga naghihirap, papautangan ng pang-negosyo para guminhawa ang buhay. Ang mga gago! Ipapahiram ngayon ang pera kinabukasan umpisa na ang pagbabayad, araw-araw hanggang sa mabayaran mo ang utang, at kung hindi makabayad manghihila sila ng kasangkapan. Nawala tuloy ang radyo at TB namin. Ang galing. Nakatulong nga sila. Pakshet!

Pero teka! Kung end of the world na bukas, e, bukas ko pa lang balak basahin ang kabibigay lang na kwento ni James! Mukhang maganda pa naman! Kawawa rin pala si James, hindi matutupad ang pangarap dahil magugunaw na ang mundo. Gano’n din ang iba pang mga kaibigan niya. Lalong-lalo na ‘yong anak ni Christian. Ang bata naman niyang mamatay, hindi man lang niya maranasan ang malandi gaya nang naranasan ng kaniyang ama. Kung nagkataon ako lang pala ang masaya sa pagkagunaw ng mundo!?

Lumabas ako. Gano’n pa rin, mausok pa rin.

“Inang, hindi ko kayo makita! May ibibigay pa naman sana ako sa’yo!” Pabiro kong sabi. Hindi naman totoong hindi ko sila makita.

“Tumigil ka na nga Berto! Nahihirapan na nga akong huminga sa putang inang kalan na ito!” patuloy pa rin sila sa pag-ihip ng bakal na pahaba na may butas sa gitna na angnguyob ang tawag ng mga ilokano. Air supply naman ang tawag ko do’n, gano’n din kasi ang tawag ng iba.

Nakadilihensiya siguro sila kaya may isasaing. Kung may ulam, hindi ko alam, ang mahalaga may kanin na makakain mamaya. Ini-abot ko ang barya, may trenta pa siguro iyon, hindi ko na binilang.

“Sa’n galing ‘to?”

“Ninakaw ko po.”

“Hindi ka marunong magnakaw gago! Sa’n galing ‘to?” nagpamewang pa sila.

“Kay James po.”

“Bakit hindi mo siya pinatuloy rito sa bahay?”

“Sa palasyo lang po kami nagkita. Nagmamadali, marami pa raw siyang tatapusing asaynment.” 

“Sa’n ka na naman pupunta?” tanong na naman ni Inang nang akmang lalabas na ako.

“Sa impyerno po, makikipag-inuman kay Lusiper kasama ni Tatang.”

“Pag nakita mong mga kapatid mo pauwiin mo na sila! Umuwi kayo ng maaga. Wag na kayong magpapagabi sa inuman! Ano bang napapala niyo sa pag inum-inom niyong ‘yan? Kung......” blah blah blah blah!  Hindi ko na pinatapos ang litanya ni Inang, alam kong aabutin kami ng madaling araw kung hihintayin ko silang matapos magsermon. Sila na nga ang bibigyan ng pera, sila pa ang manenermon!

oOo

Naiinis ako kay Tatang! Pinagbawalan niya akong bumili ng panibagong bote ng alak! May pera naman ako! Matapos naming ubusin ‘yong boteng dinatnan ko sa inuman tumigil na kami. Ni hindi man lang ako nalasing, uminit lang ang likod ng tenga ko uwian na! End of the world na bukas, hello? Kung hindi ko lang Erpats ‘tong mokong na ‘to sinaksak ko na ng kutsilyo ang kaniyang lalamunan. Tuloy ang isang prinsipe ay naging alalay ng isang Tatang na walang laman ang bulsa kahit singkong pera! May singko pa ba ngayon?

Dalawa kaming gegewang-gewang sa daan. Kaya ko namang maglakad nang diretso na akay-akay si Tatang pero mas masaya ang maglakad nang ganito. Hindi naman masama, uminom kaming pareho ni Tatang, alam ng lahat ng mga kapitbahay na uminom kami kaya walang pakialamanan!

“Woooh! Meri Krismas Hapi new yir!” sigaw ko habang iginigewang ang aking lasenggong tatang sa daan.

“Lumabash ang shiga at harrrapin kami ng annnnak kooo!” si Tatang may gana pang manghamon di na nga kayang tumayo. Ibalibag ko kaya siya? Nakaka-irita kasi, walang originality, lahat na ata ng nalalasing ganito ang sinasabi. Mag-isip naman sana sila ng iba.

“End of the world na bukas, hintayin niyo na lang ang kamatayan niyo!” bulong ko kay Tatang.

“Gago ka tallllagang bata ka! Nagpapapapaniwallla ka sha mga kallllokohan ng mga gagong tulad mo! Twenti tartin na ngayon, pashko na! Shabiii nila noon magugunnnawww na ang mundo noong papapapashok ang tutawsan. Hindiiii naman!”

Pagkarating namin sa bahay, hindi pa tulog si Inang. Hinihintay ang dalawang magaling na nakipag-inuman. Agad inakay ni Inang si Tatang papunta sa kanilang kwarto. Ako tumuloy sa may mesa para kumain. Wala nang natirang kanin kundi tutung. Inubos na  naman ng mga hinayupak kong kapatid ang kanin! Ibinili siguro ni Inang ng bangus ‘yong binigay kong pera, may nakita akong pinagbalatan ng sitsiria, e. Pinulot ko na lang at inamoy-amoy habang sarap na sarap sa paglatak ng tutung. Uubusin ko na ‘tong kanin. Wag nang ipagtira si Tatang, tutal busog naman siya ng alak!

“Alam niyong wala na tayong pera iinum-inom pa kayo!” si Inang na naman. Kelan kaya nila maiintindihan na gaya ng kanin ay kailangan naming uminom para mabuhay? “At ayan! Pati si Berto nagaya sa’yo! Alam mo naman na may problema siya sa pag-iisip hinahayaan mo siya sa ginagawa niyang pag inom!”

“Hindi siya nakainom nang marami. Konti na lang ang laman ng bote no’ng dumating siya. Tumigil na kami pagkaubos.”

Tsk! Palagi na lang nilang sinasabi ‘yan!

1-Taksiyapo- isang mura sa Kapampangan.

*If you like this story, please subscribe. Thank you! :)*

Aba Ginang Maria

Hindi ko naman talaga balak magsimba. Aliw ang hinahanap ko. Ewan ko ba kung bakit dito ako dinala ng tadhana.

Nandirito na rin lang ako kaya nagdasal na rin. Pagkatapos lumabas na ako kaagad. Wala pa rin akong alam puntahan kaya tumambay muna ako sa harap ng simbahan, malapit sa pintuan. Napalingon ako noong may marinig akong yabag mula sa loob papalabas. Isang dalaga. Mayumi. Maganda. Napamura ako sa kanyang kagandahan, ni hindi ininda kung nasaan ako.

Humarap ako sa kanya at ngumiti.

Nagpatuloy sya sa paglalakad, papalabas. Noong malapit na sya sa akin, ngumiti rin sya. 'Ang ganda talaga nya!' bulong ko sa sarili.

Lumapit sya sa akin. Inilapit ang kanyang mukha. "Magkano ba ang kaya mo?" bulong niya sa akin.

Ito ata ang unang flash fiction na naisulat ko. Nailathala sa Alab III-LANSANGAN. (ang opisyal na aklat pampanitikan ng The Blaze, opisyal na Pahayagan ng Kolehiyo ng Pangangalakal at Pagtutuos-Tarlac State University. Ako raw kunwari ang Punong Patnugot. May kaunting pagbabago sa nailathala.

*If you like this flash fiction, please subscribe. Thank you! :)*

Ito ba ang Langit?

Third place maikling kwento category in 7th Gawad Emman Lacaba, the College Editors Guild of the Philippines Annual Literary contest. 2011

Ako si Demonyito at ito, ito ang kwento ng buhay ko.

Gaya nang mga nagdaang araw masaya naman ang kinalabasan ng aking umaga. Pero may kakaibang nangyari.

oOo

Hingal pa ako ngunit may ngiti sa aking labi dahil may makakain ako ngayong umaga. Ang paborito ko, kalamay ube. Isang mahabang habulan pa ang nangyari sa amin no’ng ale, ‘yong nagtitinda ng kalamay na kinuha ko, bago ko siya natakasan. Habang hinahabol nga ako isinisigaw pa niya ang aking pangalan “ Demonyito ka! Wag kang pahuhuli sa akin at mapapatay kita!” galit na galit ang matanda buti na lang mataba siya kaya hindi nakahabol.

May ipinagtataka lang ako. Halos lahat ng tao kakilala ako. kung minsan may iba ring ipinapangalan sa akin gaya ng, hayop, hampas lupa, bastardo at marami pang iba. Pero karaniwang tawag sa akin ng mga tao ay ang pangalan ko: Demonyito. Gano’n din ang tawag ng mga magulang ko sa akin dati. May naaalala akong tawag sa akin ni inay dati eh,… parang,… Jepri? Ay, ewan, di ko na maalala, napakabata ko pa kasi noon.

Tapos ko nang kainin ang kalamay ko nang naglalakad ako papunta sa aking tulugan, sa ilalim ng tulay. Aquino Bridge ang tawag ng mga tao rito sa Tarlac sa tulay na iyon. Ipinangalan daw sa isang dating presidente. Hindi ko siya kilala. Wala rin akong pakialam kung ano man ang itawag nila. Basta ako, doon ang bahay ko. Doon lang kasi ako pwedeng matulog. Sa mga daan kasi ay may iba ng nagmamay-ari, katulad kong mga bata, ang ilan mga may edad na. Ang swerte nga nila, e, buti pa sila may pagmamay-ari na sila na ipinagtatanggol sa mga gustong umangkin. Pero alam ko, pagdating ng araw, magiging akin din ‘yong ilalim ng tulay, matagal na akong nakatira roon, wala pa naman ang nagpapa-alis sa akin at sinasabing akin ‘yan. At kung mangyayari man iyon, e, maaari ko na sigurong ipagtanggol ito. May karapatan na akong angkinin ang lugar na iyon, sa tinagal-tagal ba naman na roon ako tumira, ‘yon ang batas na alam ko.

Sa aking paglalakad palabas ng Plazuela ng Tarlac na kaharap ng katedral na nasa kabilang kalsada, ay may lumapit sa akin na babae, medyo may edad na. Hindi ko alam kung ilang taon na, basta maganda siya. Napakalinis at napakaputi ng kaniyang damit na mahaba. Nakangiti siya habang lumalapit sa akin. Napa-atras ako, baka kasi may balak siyang masama sa akin. Siya lang kasi ang ngumiti sa akin ng gano’n.

“Bata!” tawag ng babae. Lalo akong natakot sa tawag niya sa akin, siya lang ata ang tumawag sa akin ng ganoong pangalan.

“Hindi Bata ang pangalan ko!” matigas pa nga ang pagkakasagot ko para malaman niyang hindi ako takot sa kaniya.

“Anong pangalan mo?” nakangiti pa rin niyang tanong.

“Demonyito!” mariin kong sagot. Lalo pa siyang napangiti sa aking sinagot. Wala namang nakakatawa sa sagot ko, baka nga may masama siyang balak sa akin!

Parang gusto ko nang kumaripas ng takbo, buti pang magalit siya gaya ng ginagawa ng ibang tao sa akin, tawagin ng kung ano-anong pangalan, habulin ng itak at kung ano-ano pa, kesa kausapin ako nang gano’n at ngitian na parang may masamang balak. Tinanong naman niya kung ano ang pangalan ng mga magulang ko at kung saan ako nakatira.Nag-isip ako, naaalala ko noon, may katagalan na rin noong huling araw ko sa aming bahay, taon na siguro ang nakalilipas, hindi ko kasi alam magbilang,at hindi ko rin alam kung paano bilangin ang taon.

Ayon sa aking pagkaka-alala, sa tuwing nag-uusap si Inay at Itay, hiyawan, gaya nang pag-uusap ng mga kapit bahay. Kung minsan nagsusuntukan pa sila kung mag-usap. Tinatawag ni Itay si Inay na Demonya, tapos tawag naman ni Inay kay Itay Demonyo, tapos bigla nila akong hahanapin, “ Nasa’n na ba ang demonyito mong anak?”

Tapos noong huling araw ko sa aming bahay narinig ko si Itay, “Makalayas na nga sa impiyernong bahay na ito!” napakalakas ng boses ni Itay noon, manghang-mangha ako sa kaniya. Tapos sinuntok  pa niya si inay sa tiyan gaya ng nakikita ko sa TB. Idolo ko si itay kaya ginaya ko siya.

Sumigaw rin ako nang malakas “Lalayas na rin ako sa impiyernong bahay na ito!”

“Lumayas ka kung gusto mo! Mabuti pa nga at nang magkaroon ako ng kalayaan mula sa pagkakagapos sa putanginang buhay na ito!” sagot naman ng aking ina sa akin.

At mula noon sa kahabaan ng F. Tanedo na ako tumira. Nagpalaboy-laboy sa lansangan namalimos noong una, ngunit wala pala akong mapapala sa pamamalimos. Buti na lang at may nakilala ako, si Morlong, mas matanda sa akin ng, ilang taon nga ba? Hindi ko alam.

Ang sabi niya sa akin, magnakaw raw ako. Hindi ko alam kung anong ibig niyang sabihin noong una, kaya ipinakita niya sa akin kung paano gawin iyon. Siyempre sa unang pagkakataon ay nahuli ako. Sobrang galit na galit sa akin ‘yong mama na pinagnakawan ko. Hindi ko siya maintindihan kung bakit galit na galit siya, e, pinagnakawan ko lang naman siya. Malaking tao ang una kong ninakawan, at sa kaniya ko natikman ang unang bugbog sa aking buhay. Hindi pala dahil palagi rin akong binubugbog ng aking ama noon, ito ang totoo, sa kaniya ko natikman ang mabugbog na halos ikamatay ko. Halos di ako makagalaw nang iwan niya akong nakahandusay sa liblib na eskinita ng Matatalaib. Buti na lang at nakita ako ni Morlong, tinawanan pa niya ako habang binabatukan “Tanga ka talaga!  Dapat galingan mo kasi. Huwag kang papahuli,” naaalala ko pang binanggit niya sa akin.

“Bakit ba galit na galit siya?” Pinilit kong magsalita kahit hirap na hirap na ako sa sitwasyon ko.

“Dahil pinagnakawan mo siya,” simple niyang sagot.

“Di ko pa rin maintindihan,” muli ay pinilit ko ang aking sarili sa pagsasalita.

“Alam mo kasi,” tumingin siya sa akin, napukaw na ang kaniyang pagkakangiti. “May mga taong gahaman sa pera, ayaw nilang magbigay o mawalan ng pera, kaya galit na galit sila kapag pinagnanakawan sila ng mga kagaya natin. Ang sabi nila masama daw kasi ang magnakaw, pero tingnan mo naman, ang daming pulitiko ang nagnanakaw sa kaban ng bayan, hindi nila binubugbog kagaya nang ginawa sa’yo. Kung pwede silang magnakaw ba’t tayo hindi? E, maliit lang naman ang ninanakaw natin,” napakatiim ng kaniyang pagkakatingin sa akin. Kahit di ko siya lubusang naiintindihan nang mga araw na iyon alam ko sa sarili ko na tama ang kaniyang mga sinabi.

oOo

Bumalik ang ulirat ko sa kasalukuyan sa pag uulit ng babae sa kaniyang tanong.

“Demonyo si Itay si Inay naman Demonya!” sagot ko, nakita ko ang gulat sa  kaniyang mukha matapos niyang marinig ang sagot ko, tapos bigla siyang nalungkot. Natuwa naman ako, di ko napigilan ang aking tuwa at napangiti ako sa kaniyang harapan. Dahil do’n ngumiti rin siya at humawak sa aking ulo,“Ikaw talagang bata ka” sabi niya at marahan pa niyang ginulo ang magulo ko ng buhok. Sa sobrang gulat ko iwinaksi ko ang kaniyang kamay nang napakalakas. Narinig ko pa nga siyang umaray, ngunit ngumiti pa rin pagkatapos kahit matalim na ang pagkakatingin ko sa kaniya.

“Sa’n ka nakatira?” muli niyang tanong.

“Sa impiyerno rati, pero ngayon diyan na ako sa ilalim ng tulay nakatira!” matigas pa rin ang pagkakasagot ko sa babae.

Nang muli niya akong hahawakan, kumaripas na ako ng takbo, sa sobrang takot, palipat sa kalsada, palayo sa babae. Nang medyo nakalayo na ako, tumigil ako at lumingon sa kaniyang direksyon. Di pa rin siya gumagalaw at nakatingin pa rin sa akin. Di ko talaga lubos maisip kung bakit gano’n ang turing sa akin ng Ale, kaya sa sobrang galit at pagka inis ko sa kaniya ay inilagay ko ang aking magkabilang hinlalaki sa aking sentido nang nakalahad ang kamay sabay labas ng aking dila, medyo iginewang ko pa ang aking bewang gaya ng mga nakikita kong bata kapag nag-aaway-away sila. Nang maramdaman kong maglalakad siya patungo sa akin, kumaripas akong muli ng takbo, ngunit di ko namalayan na may pampasaherong jeep na biyaheng 3M ang paparating sa direksiyon na aking tinakbuhan, di ko na ito naiwasan. Biglang nagdilim ang aking paningin. Ang tanging naaalala ko, tumatakbo ang babae patungo sa aking kinaroroonan at humihingi nang saklolo.

oOo

Bigla na lang bumalik ang alaala ko kay Morlong. Pinaslang siya ng mga walang awang tao. 

Awang-awa ako sa kaniya nang araw na iyon. Naliligo siya sa sarili niyang dugo, di makapag salita habang kalong-kalong ko siya, maging ako ay naliligo na rin sa dugo. 

“Ayon siya!” isang malakas na sigaw ang aking narinig mula sa aking likuran. Paglingon ko, nakita ko ang mga tambay sa may kanto, mga ale na nagtitinda ng kung ano-ano, ang mga aleng nagtsitsismisan sa kung saan, lahat sila may hawak na pamalo.

“Siya! Siya ang pumatay!” sigaw ng isa pa.

Sinubukan kong sabihing hindi ako pero parang narinig ko si Morlong na sinasabing “tumakbo ka na” 

Pinagbibintangan pa akong pumatay sa sarili kong kaibigan, wala akong magawa kundi ang tumakbo. Walang lingon at walang tigil, hanggang mahapo at mapadpad sa lugar na ito.

Sinumpa ko pa mandin sa aking sarili na ipaghihiganti ko siya. Pero paano? Ni hindi ko alam kung sino ang gumawa no’n sa kaniya. At ang masaklap ay ang alam ng ibang tao ay ako ang pumatay. 

oOo

Gaya nang mga nagdaang araw masaya naman ang kinalabasan ng aking umaga. Pero may kakaibang nangyari.

Pagdilat ko ng aking mga mata, wala nang ibang tao sa paligid, tanging ako na lang mag-isa. Di ko alam kung nasa’n ako, ang tanging nakikita ko ay ang dalawang espasyo sa aking harapan. Sa isang banda ay puting-puti na silid kung saan may naririnig akong mga awitin, habang sa kabila naman ay madilim kung saan sigawan ang namamayani.

*If you like this story, please subscribe. Thank you! :)*